Wieliczka Powstanie krakowskie 1846 i udział Wieliczan

Nord · Kierat konny Dołączył: 25 Kwi 2007 Posty: 377

Właśnie teraz mija kolejna rocznica wydarzeń historycznych związanych z Powstaniem Krakowskim. Niewątpliwą chluba był w nim udział górników wielickich i wieliczan. Na czele z Dyzmą Chromym.
Po wycofaniu sie wojsk Austriackich górnicy opanowali miasto Wieliczkę i kopalnie, zasilając powstanie znaczną sumą pieniędzy z kasy salinarnej. W tym czasie w Wieliczce znalazł się Edward Dembowski, przebywał on u wspomnianego wyżej Dyzmy Chromego. Dembowski opierając się na oddziałach wielickich górników przybył następnie do Krakowa i objął stanowisko sekretarza dyrektora. W odezwie „Do wszystkich Polaków umiejących czytać” zapowiedział reformy społeczne (w tym zniesienie pańszczyźniany). Aby uratować powstanie Dembowski postanowił rozszerzyć je na teren całej Rzeczpospolitej Krakowskiej. Powstańcy w znacznej części składający sie z górników z Wieliczki wyruszyli w kierunku Bochni w ślad za oddziałami austriackiego gen. von Benedeka. Austriacy jednak sprytnie rozegrali wciągnięcie chłopów do walki przeciwko "polskim panom" stąd wydarzenia zwane "rzezia galicyjską". Ostatecznie doszło do "bitwy" pod Gdowem.
z wilkipedii:
Na wieść o wybuchu powstania wojska austriackie dowodzone przez pułkownika (później generała) Ludwiga von Benedeka ruszyły z Tarnowa. Ich niewielkie siły wzmocnili chłopi z Marszowic, Nieznanowic i Pierzchowca (późn. Pierzchowa), uzbrojonych w kosy, cepy i widły. Austriacy obiecali chłopom nagrodę za walkę ze zbuntowaną szlachtą.
Idące z Łazan wojska powstańcze (500 ludzi - mieszczanie, chłopi i szlachta), dowodzone przez pułkownika A. Suchorzewskiego (który sam jednak nie zjawił się na placu boju, a dowiedziawszy się o klęsce uciekł w kierunku Dobczyc, zabierając kasę powstańczą) zaatakowały idące od strony Bochni siły austriackie, wspomagane przez odzziały chłopów galicyjskich. Doszło do bardzo zażartej bitwy, w czasie której powstańcy ponieśli ciężkie straty. Tylko niewielka część oddziału zdołała ujść do Krakowa.
Polscy kosynierzy, otoczeni, zebrali się pod murem cmentarza, gdzie zostali wymordowani co do jednego - i to o zgrozo przez polskich chłopów.
Ogółem, podczas bitwy zginęło 154 Polaków, którzy zostali potem pochowani w trzech dołach na cmentarzu. Następnego dnia Austriacy zajęli Wieliczkę.
Samo powstanie krakowskie upadło 27 lutego.

Bardzo ciekawa jest postać Dyzmy Chromego
Gdy wybuchło powstanie listopadowe liczył niewiele ponad dwadzieścia lat i studiował prawo na uniwersytecie wiedeńskim. Jak wielu młodych Polaków przerwał studia, nielegalnie przeszedł granicę Królestwa Polskiego o zaciągnął się do wojska. Po upadku powstania – w którym dosłużył się stopnia oficerskiego - wrócił do Galicji. Gospodarował w rodzinnym majątku Łazany. Konspirował i brał bardzo aktywny udział w powstaniu krakowskim roku 1846. Po upadku rewolucji został skazany na 15 lat więzienia. Karę odbywał w najcięższym austriackim więzieniu, w Szpilbergu. Pozbawienie wolności znosił dobrze, pomagał słabszym towarzyszom niedoli. Uwolniony dzięki rewolucji roku 1848 wrócił do Galicji. W nowych warunkach z romantycznego bojownika o wolność zmienia się Dyzma Chromy w pozytywistę. Uczestnik dwóch polskich powstań i dawny zagorzały konspirator ogłasza drukiem „Objaśnienia co do hodowli bydła holenderskiego” oraz „O sposobie poznania mleczności krów”. Szybko zyskuje opinię wybitnego znawcy. Potwierdzi ją, gdy Potoccy powierzą mu administracje dóbr tęczyńskich. Zorganizowana przez Chromego wzorowa obora w Krzeszowicach jest w tamtym czasie jedną z najlepszych galicyjskich hodowli. Jednak nie tylko mleczność krów absorbuje dawnego powstańca. W dobrach Potockich zakłada Dyzma Chromy plantacje chmielu oraz wprowadza w administrowanych przez siebie majątkach płodozmian oparty na naukowych podstawach.
W roku 1876 fundację Dyzma Chromy powołuje fundację, dysponując wcale sporą jak na tamte czasy kwota 41.910 złotych reńskich. Kapitał ten, a jest to dorobek całego życia, postanawia przeznaczyć na „szerzenie oświaty miedzy ludem polskiem, wspieranie zakładów naukowych, powiększanie dotacyi nauczycieli, wydawanie dzieł polskich naukowych i utrzymanie pamiątek narodowych polskich”. Podstawą fundacji były obligacje węgierskich kolei żelaznych. Zgodnie z decyzją Dyzmy Chromego, zapisaną w akcie fundacji, „odsetki od funduszu zakładowego 41.910 złotych reńskich waluty austriackiej mają być tak długo kapitalizowane, aż fundusz ten zrośnie do 4.000.000 złotych reńskich austriackich”.
Niestety szlachetny pomysł byłego powstańca i mleczarza romantyka nie doczekał się realizacji. Pierwsza wojna światowa i dewaluacja austriackiej waluty zniweczyła jego zamiary, a kapitał i zgromadzone przez lata odsetki przypadły bezpowrotnie.

Mam nadzieje, że udało mi sie zaintrygować lokalną historią Państwa forumowiczów. Do tej pory nie na tu takiego wątku a przecież czasem Wieliczka i jej mieszkańcy znajdowali sie na kartach historii. A czy dziś ktoś pamięta o Dyźmie Chromym ?

pablo · Wysłany: 25-02-2008, 11:20

Nord, bardzo ciekawy opis. Faktycznie wiedzawiększości z nas o historii Wieliczki jest zapewne nikła, zdecydowanie popieram więc stworzenie tego wątku

Twój wpis zaintrygował mnie do rzucenia okiem na rzeź galicyjską. Do tej pory wiedziałem, tylko tyle, że chłopi podburzeni przez Austriaków mordowali panów. A tu faktycznie zasługuje to na nazwę rzeź, makabra. Więcej w wikipedii:

rzez galicyjska

Najbardziej intrygujące jest zdanie ostatnie :

Cytat:

Krawawe wystąpienia chłopskie miały miejsce tylko na tym obszarze, gdzie rozwinął się masowy ruch trzeźwości propagowany przez Kościół Katolicki

Tardas

ciamajda · Gość

Nord · Kierat konny Dołączył: 25 Kwi 2007 Posty: 377

ciamajda
oba teksty są prawdziwe i podobnie przedstawiają postać Dyzmy Chromego
Nie wiem o co Ci chodzi ? Czytaj i pisz uważnie !
Być może o wiek Dyzmy ale wówczas to Ty pomyliłeś powstania
w 1830 r powstanie listopadowe Dyzma ma ok. 20 lat
w 1846 z powstanie krakowskie Dyzma już znacznie starszy ok 45-50 lat, jest przedstawiony jako oficer wojsk polskich i uczestnik powstania z 1830 roku

Zapewniam, że oba teksty są prawdziwe i mówią podobne treści o tej samej osobie

Belfer · Gość

ciamajda · Gość

ciamajda · Gość

almayer · Wysłany: 02-03-2008, 19:20

jak już zeszliśmy na temat nazewnictwa ulic to nie ma w naszym mieście ulicy Przemysława II (no chyba że się mylę), jak by nie patrzeć władcy który dokonał lokacji naszego miasta w 1290r.

ciamajda · Gość

Nord · Kierat konny Dołączył: 25 Kwi 2007 Posty: 377

Nadchodzi kolejna rocznica ... dlatego przypominam już dziś