[wieliczka24.info]

Wystawa pt. Z czego Kraków budowano - 12.08 – 30.09.2008 - Zamek Żupny w Wieliczce

Wystawę zorganizowało Muzeum Żup Krakowskich Wieliczka przy współpracy Muzeum Geologicznego, Instytutu Nauk Geologicznych i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie.

Dawny Kraków kamieniem stoi. W konstrukcjach wielu zabytkowych budowli przewijają się skały stanowiące od lat tradycyjny budulec pozyskiwany w okolicach miasta.
Wystawa prezentuje najważniejsze surowce skalne obecne w budowlach Krakowa, miejsca ich eksploatacji oraz przykłady zastosowań.

W kamieniarce krakowskich zabytków najbardziej rzuca się w oczy biały wapień górnej jury. Budowano z niego mury, cokoły, skarpy, portale, posadzki, pachołki, odbojniki, bruk. Rzadziej był stosowany w subtelniejszych detalach zdobniczych (np. portale i biforia Collegium Maius) i tablicach pamiątkowych.

Plastyczne piętno skały w dawnym Krakowie podkreśla biała, z czasem wyostrzająca się barwa. O popularności tego budulca zadecydowała trwałość oraz łatwy dostęp. Ślady po dawnych łomach widoczne są w Krzemionkach Podgórskich, Dębnickich i wielu innych miejscach. Samo wzgórze wawelskie w najwcześniejszym okresie mogło być rezerwuarem tego kamienia. Tworzy je, jak wiele innych w okolicy wyniesienie skał jurajskich, których z grubsza ociosane złomki można oglądać w murach odsłoniętych w ekspozycji "Wawel nieznany".

Niemniej charakterystyczny jest tzw. "marmur" dębnicki. Skała wydobywana od stuleci w podkrzeszowickim Dębniku swą czarną barwą na trwałe wpisała się w wystrój wnętrz wielu kościołów. Budowano z niej przede wszystkim ołtarze, portale, posadzki, misy chrzcielne, sarkofagi, schody. Najwspanialsze przykłady pochodzą z Katedry Wawelskiej, kościołów: Św. Franciszka, Św. Stanisława na Skałce, Dominikanów, Św. Św. Piotra i Pawła. W czasach Zygmunta Starego powstał ośrodek kamieniarski specjalizujący się w wyrobach z tej skały. Jej sława zmaterializowała się w ołtarzu głównym Katedry Św. Stefana we Wiedniu i kilku innych kościołach na terenie Niemiec i Austrii.

Finezyjne ozdoby w sklepieniach portali, rozety, pinakle, rzeźby to od lat domena wapienia pińczowskiego. Skały, którą historycznie „wypromował” słynny wołek wawelski z XI w. Najwcześniej trafiła do Wiślicy, a od stuleci "zadomowiona" w Krakowie z równie dobrym skutkiem jest współcześnie wykorzystywana przez konserwatorów.

Wielosetletnią historię ma stosowanie dolomitów. Sprowadzane z okolic Libiąża znalazły zastosowanie w podobnie "ciężkich" elementach kamieniarki jak wapienie górnej jury. Obecnie możemy spotkać dolomity w elewacjach (Muzeum Narodowe), cokołach, chodnikach, posadzkach. Wyróżnia je nieco żółtawa barwa i niekiedy "nakrapiana" dziurkami powierzchnia.

Z okolic Krakowa pochodzą porfiry i melafiry. Zwłaszcza te pierwsze zaznaczyły swą obecność w brukach i krawężnikach; niestety ich współczesne wersje, wespół ze skałami dolnośląskimi i zagranicznymi wypierają dawne bruki oraz resztki wapiennych "kocich łbów".

Duży udział w masywnej kamieniarce krakowskich budowli mają piaskowce Podkarpacia. Najczęściej spotykane w cokołach, murach, skarpach, malowniczych pachołkach, a nawet rzeźbach są odmiany: istebniańska, godulska, krośnieńska. Odmiana lgocka, znana także z okolic Wieliczki (Łom Salinarny) i Biskupic stała się prawdopodobnie podstawowym budulcem preromańskiej kaplicy Feliksa i Adaukta.

W kamieniarce krakowskich budowli znaleźć można wiele skał z regionu świętokrzyskiego. Są to piaskowce z najbardziej popularnym z okolic Szydłowca oraz marmuropodobne wapienie. W przeszłości trafiały do miasta: wielobarwna "Zygmuntówka" (słynna z zastosowania w kolumnie Króla Zygmunta III Wazy w Warszawie) i "marmur" bolechowicki, a obecnie coraz częściej tzw. Morawica i Jaźwica.

Obecnie napływają do Krakowa skały z wielu stron świata. Część z nich została także na wystawie zaprezentowana w formie zgładów i polerek wraz z fotografiami miejsc zastosowania.
Ponadto na ekspozycji znajdą się okazy paleontologiczne, które przynajmniej w części reprezentują te, które można spotkać podczas bacznej obserwacji kamiennych murów miasta.

Prezentowane na wystawie eksponaty pochodzą z:
Muzeum Geologicznego Instytutu Nauk Geologicznych PAN w Krakowie
Muzeum Geologicznego Wydziału Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska AGH
Przedsiębiorstwo Produkcji Usług i Handlu „Kolpi” Sp. z o. o. w Krakowie
Zakładu Kamieniarstwa Artystycznego i Budowlanego CEKIERA w Dębniku
Od osób prywatnych: Prof. Jacek Rajchel, dr Michał Krobicki

Część okazów została zebrana w trakcie penetracji w terenie przez pracowników Muzeum Żup Krakowskich

Scenariusz wystawy: Barbara Kietlińska – Michalik, Witold Kuc
Tekst folderu: Witold Kuc
Autorzy fotografii: Marek Doktor, Witold Kuc, Jacek Rajchel, Wacław Sawicz, Rafał Zadak
Opracowanie plastyczne: Zdzisława Majchrzak, Aneta Łapczyńska, Robert Sagan
Patroni medialni: TVP3, Polska Gazeta Krakowska, Radio Kraków

---

Plik ściągnięto 6427 raz(y) 19,7 KB